İSTANBUL
06.03.2008

İki kıtayı birbirine bağlayan özel bir coğrafya üzerinde konumlanan ve 2500 yıllık tarihi içinde iki imparatorluğa başkentlik yapan İstanbul'da Tarihi Yarımada-Haliç-Galata-Beyoğlu ve Boğaziçi, doğal, tarihi miras alanlarıdır ve kentin kültürel kimliği oluşturan temel unsurlardır. Birbiriyle coğrafi ve tarihi olarak bütünleşen fakat farklı özellikleriyle dünyada eşsiz olan bu kültürel peyzajlar İstanbul'un öncelikli koruma alanlarıdır ve bu kapsamda 70'li yıllardan beri özel statüler getirilerek korunmaya çalışılmaktadırlar. Ancak İstanbul'un her dönemde ülke nüfusunun ve ekonomik yatırımlarının çekim merkezi olması, tüm kenti olduğu gibi coğrafyası ve tarihi ile özel olan bu alanları da değişim ve dönüşüm baskısı ile karşı karşıya bırakmış ve bu mekânların doğal ve kültürel kimliklerinin korunması açısından tehdit oluşturmuştur. Türkiye'nin 1950'li yıllardan itibaren yaşadığı nüfus ve sanayi yatırımlarının yığılması süreci İstanbul'un plansız ve altyapıdan yoksun olarak gelişmesi ile sonuçlanmış ve 2000'li yıllara gelindiğinde sanayi sonrası hizmet kenti olma sürecinde 10 milyonluk nüfusu ile bu dünya metropolünün sağlıklaştırılması ve yenilenmesi sorunları gündeme taşınmıştır. Bu süreçte kent çeperlerinde yaşanan ve doğal koruma alanlarını tehdit eden gelişmelerin yanı sıra özellikle büyük ölçekli sermayenin İstanbul'un merkez alanlarına ve tarihi kent dokularına yönelmesi dönemin özelliği olarak ortaya çıkmıştır. Bu eğilimlerle birlikte planlama kurumunun 1980'lerden itibaren çok parçalı hale getirilmesi, süreçlerin denetlenmesi olanağını ortadan kaldırmış ve İstanbul farklı kurumların elde ettikleri plan yapma yetkileri nedeniyle parsel ölçeğinde gerçekleştirilen plan tadilatları ve nazım plan bütünlüğü içinde ele alınmayan tekil projeler üzerinden tartışılmaya başlanmıştır. Bu durum özellikle Tarihi Yarımada-Haliç-Galata-Beyoğlu ve Boğaziçi Alanı'nın doğal ve kültürel kimliğinin korunması açısından büyük risk yaratmaktadır. Bu bağlamda konu farklı platformlarda tartışılmakta, konu ile ilgili bilim ve meslek alanları kamunun aldığı kararları ve uygulamaları irdelemekte, eleştirmekte, çözüm önerileri geliştirmekte ve bu süreçler tükendiğinde yasal yargı süreçleri başlatılmaktadır. Bu bağlamda Tarihi Yarımada'nın UNESCO nezdinde gündemde olması ve diğer taraftan İstanbul'un 2010 yılı Avrupa Kültür Başkentliğine hazırlanması bu konuları uluslar arası tartışma gündemine taşımaktadır. Dolayısıyla İstanbul'un ‘2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti' olarak seçilmesinde bu eşsiz mekânların belirleyiciliğinin yüksek olduğu göz önüne alındığında, başkentliğe hazırlanma sürecinde bu bölgelerde önerilen koruma, sağlıklaştırma ve yenileme yaklaşımlarının, evrensel koşulların bağlayıcılığı ve yönlendiriciliğinde üretilmesi gerekmektedir.

Bilindiği üzere Cumhuriyet döneminde Boğaziçi'nin planlanmasına yönelik ilk çalışmalar Boğaz köylerinde birbirinden bağımsız olarak hazırlanan imar planları ile başlamakta ve bu yaklaşım 1930'ların ortalarından 70'li yılların başına kadar devam etmektedir. O döneme kadar bütüncül bir bakış açısıyla ele alınmayan Boğaziçi'nde ilk kez 1971 yılında Yalılar ve Sahil Şeridi Planı'nın hazırlandığı ve aynı yıllar içinde de yalıların Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından tescil edildiği görülmektedir. Ancak bu dönem içinde İstanbul'un karşı karşıya kaldığı göç ve kaçak yapılaşma baskısı Boğaziçi alanını da tehdit etmiş; 1960'lı yıllarda yakın çevrede gelişen sanayi alanlarının Boğaziçi'ne yansıması günümüzün kaçak konut alanlarının başlangıcını oluşturmuştur. Bu yılların ardından Boğaziçi bütününe yönelik olarak gerçekleştirilen koruma ve planlama eylemleri 70'li yılların sonlarında başlayarak 1995 yılına kadar devam eden uygulamalarla günümüze ulaşmıştır. Boğaziçi alanının doğal ve tarihi sit alanı olarak tescil edilmesi; özel bir yasa olan Boğaziçi Yasası ile bölgeye yeni bir planlama ve yönetim statüsünün getirilmesi; Boğaziçi'nin korunması konusunda farklı dönemlerde değişen anlayışlarla hazırlanan planlar ve bu planların revizyon süreçleri; son olarak Boğaziçi Kanunu kapsamı dışında kalan alanların da ‘doğal sit alanı' olarak ilan edilmesi bu sürecin temel altyapısını oluşturmuştur. Ancak gerçekleştirilen planlar, yapılan kurumsal düzenlemeler Boğaziçi alanını kaçak yapılaşmadan koruyamadığı gibi bu baskı ve tehdidin devam etmesini de getirmiştir. Bugün artık bu planlar ile getirilen kararların sonuçları tartışılmakta, yasal ve kurumsal düzenlemelerin yarattığı ortam sorgulanmakta ve kaçak yapılaşmanın yerleşik hale gelmesinin yarattığı çözümsüzlük büyümektedir.

Bütün bu olguların tüm dinamikleriyle tartışılması ve ilgili kurumların tutum ve anlayışlarının ortaya çıkmasının gerektiği ve Boğaziçi Alanının yeniden planlama ve düzenleme çalışmalarının yapıldığı günümüzde düzenlenen bu atölye çalışmalarının bölgedeki temel sorunlara yeni bakış açıları getireceği ve çözüm önerilerinin tartışılmasında önemli ipuçları vereceği beklenmektedir. Bu katkıların yanı sıra atölye çalışmalarının sonucunda Boğaziçi'nin uluslar arası kimliğinin ve gelecek 20, 50, 100 yıllık perspektifinin de tartışmaya açılması hedeflenmektedir.

Atölye 1: Boğaziçi'nin Doğal ve Kültürel Peyzajının Sürdürülebilirliğinde Planlar-Mekânlar-

Sorunlar-Çözüm Önerileri

o Boğaziçi Alanı'nda hazırlanan planlar

o Öngörünüm-gerigörünüm-etkilenme bölgelerinin sınırlarının tartışılması

o Öngörünüm plan kararlarının irdelenmesi

o Geri görünüm ve Etkilenme Bölgelerinin plan kararlarının irdelenmesi

o Sınırların dışında kalan bölgelerdeki plan kararları ve Boğaziçi Alanında yarattığı baskılar

o Sorunların saptanması

o Çözüm önerileri

Atölye 2: Yasadışı Alanlar-Sorunlar-Çözüm Önerileri

o Yasadışı gelişen alanların öngörünüm geri görünüm sınırlarına göre durumu

o Yasadışı gelişen alanların mülkiyetleri

o Sosyo-ekonomik problemler

o Uygulamalardan kaynaklanan problemler

Atölye 3: Mevcut Yasalar-Yönetim Sorunları-Çözüm Önerileri

o Boğaziçi Kanunu'nun irdelenmesi

o Öngörünüm – geri görünüm sınırları

o Büyükşehir – ilçe belediyeleri yetki ve sorumluluk sorunları

o Merkezi yönetimin otonom kararları

o Uluslar arası anlaşmalardan kaynaklanan sorunlar

Atölye 4: Anıtsal ve Sivil Yapılar, Ekolojik Eşiklerin Sorunları

o Mevcut anıtsal ve sivil yapı envanteri

o Jeomorfolojik yapı – vadiler, dereler, koru ve orman alanlarının fonksiyonları

o Koruma sorunları

o Restorasyon uygulamaları ve sorunları

Atölye 5: Boğaziçi'nin Doğal ve Kültürel Peyzajının Sürdürülebilirliğinde Ütopyalar

o Edebiyat

o Resim

o Heykel

o Müzik

o Sinema

o Tiyatro

"İstanbul'un 2010 Avrupa Kültür Başkentliği ve

Boğaziçi'nin Doğal ve Kültürel Peyzajının Sürdürülebilirliği"

PANELİ VE ATÖLYE ÇALIŞMALARI

14 – 15 Nisan 2008

Yıldız Teknik Üniversitesi

1. GÜN

9:30–10:30 AÇILIŞ KONUŞMALARI

Atölye 1: Boğaziçi'nin Doğal ve Kültürel Peyzajının Sürdürülebilirliğinde Planlar-Mekânlar-

Sorunlar-Çözüm Önerileri

Moderatör:

Raportör:

Katılımcılar:

Atölye 2: Yasadışı Alanlar-Sorunlar-Çözüm Önerileri

Moderatör:

Raportör:

Katılımcılar:

Atölye 3: Mevcut Yasalar-Yönetim Sorunları-Çözüm Önerileri

Moderatör:

Raportör:

Katılımcılar:

Atölye 4: Anıtsal ve Sivil Yapılar, Ekolojik Eşiklerin Sorunları

Raportör:

Katılımcılar:

Moderatör:

Raportör:

Katılımcılar:

2. GÜN